تاریخچه کشت و تولید چای در ایران

چای، یکی از نوشیدنی‌های محبوب در ایران، نقشی مهم در فرهنگ و سبک زندگی ایرانیان ایفا می‌کند. اگرچه ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان چای در جهان شناخته می‌شود، تاریخچه کشت و تولید چای در این کشور چندان طولانی نیست. این مقاله به بررسی تاریخچه ورود چای به ایران، توسعه صنعت چای و تأثیر آن بر اقتصاد و فرهنگ کشور می‌پردازد.

1)    ورود چای به ایران

اولین بار چای در دوره صفویه از طریق تجار و بازرگانان به ایران معرفی شد (1). در آن زمان، این نوشیدنی به‌عنوان کالایی وارداتی و گران‌قیمت از چین به دربار شاهان صفوی راه یافت. مصرف چای در میان اشراف و ثروتمندان رایج بود، اما دسترسی عموم مردم به آن محدود بود.

2)    شروع کشت چای در ایران

کشت چای در ایران به دوره قاجار و تلاش‌های "حاج محمدحسن اصفهانی" معروف به کاشف‌السلطنه بازمی‌گردد (2). کاشف‌السلطنه، که به‌عنوان پدر چای ایران شناخته می‌شود، در سال 1279 خورشیدی پس از سفری به هند، بذرهای چای را به ایران آورد. او با مشاهده شرایط اقلیمی گیلان، این منطقه را برای کشت چای مناسب تشخیص داد و اولین مزارع چای ایران در لاهیجان ایجاد شد.

3)    رشد صنعت چای در دوره پهلوی

در دوران پهلوی، دولت به اهمیت اقتصادی کشت چای پی برد و اقدام به توسعه زیرساخت‌های لازم برای تولید و فرآوری چای کرد (3). کارخانه‌های فرآوری چای در مناطق شمالی ایران راه‌اندازی شد و مزارع چای به‌ویژه در گیلان و مازندران گسترش یافت. این اقدامات باعث شد ایران به یکی از تولیدکنندگان چای در منطقه تبدیل شود.

4)    جایگاه چای در فرهنگ ایرانی

چای به‌تدریج جایگزین قهوه شد و به نوشیدنی اصلی ایرانیان تبدیل گردید. این نوشیدنی نه‌تنها در زندگی روزمره، بلکه در مراسم‌های مذهبی و اجتماعی نیز نقش مهمی ایفا کرد (4). فرهنگ نوشیدن چای در ایران به‌گونه‌ای است که پذیرایی از مهمان بدون چای غیرقابل تصور است.

5)    چالش‌ها و فرصت‌های صنعت چای در ایران

در سال‌های اخیر، صنعت چای ایران با چالش‌هایی مانند رقابت با چای‌های وارداتی، کاهش سطح زیر کشت و مشکلات اقتصادی کشاورزان مواجه بوده است (5). با این حال، تقاضای روزافزون برای چای ارگانیک و حمایت دولت از تولید داخلی، فرصت‌های جدیدی برای رشد این صنعت فراهم کرده است.

نتیجه‌گیری

چای ایرانی پیلامار با داشتن طعم و عطر خاص خود، بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و هویت ملی ایران است. اگرچه تاریخچه کشت چای در ایران نسبت به کشورهای دیگر کوتاه‌تر است، اما این صنعت به‌عنوان یکی از بخش‌های مهم اقتصادی و فرهنگی کشور جایگاه ویژه‌ای دارد. حمایت از تولید داخلی چای و ترویج مصرف محصولات ارگانیک، نه‌تنها به رشد اقتصادی کشور کمک می‌کند، بلکه از میراث فرهنگی ایران نیز حفاظت می‌کند.

منابع

1. FAO. (2023). "Tea market trends and historical overview." Food and Agriculture Organization of the United Nations.
2. کاشف‌السلطنه، "پدر چای ایران"، مرکز تحقیقات چای ایران، 2022.
3. Ghalehno, M., & Keshavarz, A. (2015). "Development of tea cultivation in Northern Iran: A historical perspective." Iranian Journal of Agricultural Studies.
4. فردوسی، م. (1398). "چای و نقش آن در فرهنگ ایران"، مجله فرهنگی ایران.
5. Mohammadi, R., et al. (2020). "Challenges and opportunities in Iran's tea industry." Journal of Agricultural Economics.